Hemoroid (basur) nedir?

Hemoroid (basur) dokusu insan vücudunun normal anatomisine ait bir yapıdır. Sadece bir kısım insanda bu yapılar genişleyerek şişer ve/veya farklı yakınmalara neden olurlar. Makat bölgesinde, bağırsağın sona ererek dışa açıldığı anal kanalda yer alan basur dokusu kan damarları, bağ dokusu ve az miktarda kas lifi içerir. 

Hemoroidler iç ve dış olmak üzere iki alt gruba ayrılır. İç hemoroidler mukoza adı verilen bir örtü ile kaplıdır ve dokunma, gerilme veya sıcaklık gibi etkilere duyarlı değildir (ağrısız). Dış hemoroidler çok duyarlı bir deri ile kaplıdır (ağrılı). 

Semptomlar

Toplumun yaklaşık %5’inde basurla ilişkili yakınmalar ortaya çıkar ve bu kişilerin de yaklaşık %10’unda cerrahi tedavi gereksinimi oluşur. Hastalar iç ve/veya dış hemoroidlere bağlı semptomlar yaşayabilir.

Kalın bağırsak ve proktoloji üzerine çalışan bir genel cerraha makat bölgesi yakınmaları ile gelen hastaların büyük çoğunluğu yakınmalarının basurdan kaynaklandığını ifade eder. Deneyimli bir cerrahın muayenesi doğru tanı için son derece gereklidir. Ayırıcı tanıda anal fissür (makat çatlağı), anüs (makat) ve rektum kanseri, anal fistül vb. yakınmaları birbirine benzeyen birçok hastalık dikkate alınmalıdır. Genel bir ifade ile “hemoroid” hastalığı olduğunu ifade eden kişilerin hemen hemen yarısı muayene neticesinde “anal fissür (makat çatlağı)” tanısı almaktadır. 

Sık görülen basur yakınmaları

  • Dışkılama esnasında kanama
  • Tuvalette oturma sonrasında makatta dışarı çıkmış yapılar hissedilmesi
  • Makat etrafında kaşıntı
  • Makatta ağrı 
  • Hassas/ağrılı şişlikler

Hemoroidler hakkında bilinenler

  • Dünya genelinde en sık rastlanan hastalıklardan biridir.
  • Milyonlarca kişi basur sorunu yaşamaktadır.
  • Hemoroid sorunu yaşayanlar tedavi için doktora başvurmadan önce yıllarca beklemektedir.
  • Hastaların en büyük korkusu toplumsal hafızaya yerleşmiş “ağrılı ameliyat”tır. 
  • Günümüzde güncel tedavi yöntemleri ile basurun ağrısız yöntemlerle tedavisi mümkündür. 

Basur neden oluşur?

Hemoroid gelişiminin kesin nedeni bilinmemektedir. Ayakta durma ve tuvalette ıkınma esnasında makat bölgesinin toplar damar ağında yüksek bir basınç oluşur. Yatkınlığı olan bireylerde bu basınç artışı basur yapılarının sarkması ve makattan dışarı çıkmasına zemin hazırlamaktadır. Diğer etkenler:

  • Yaşlanma
  • Sürekli kabızlık veya ishal
  • Hamilelik
  • Ailesel
  • Tuvalette ıkınmak
  • Aşırı laksatif veya lavman kullanımı
  • Tuvalette uzun zaman geçirmek (kitap okuma vb.)

Hemoroidler kalın bağırsak kanserine neden olur mu?

Basurlar kalın bağırsak kanserinin riski arttırmadıkları gibi neden arasında da yer almazlar. Ancak, belirti ve bulguları benzerlik gösterir. Özellikle kanama durumlarında muayene özellikleri ve diğer bulgular dikkate alınarak kolorektal kanserin dışlanması için kolonoskopi gerekli görülebilir. 

İç Hemoroidler

Makattan ağrısız kanama veya doku sarkması sıklıkla iç hemoroidlerle ilişkilendirilir. Sarkma, içeriden gelen basur yapılarının dışkılama veya tuvalet sonrası temizlenme esnasında ele gelmesidir. Bu yapılar kendiliğinden içeri girebilir veya hasta tarafından parmakla içeri itilmesi gerekebilir. Yakınmalar uzun zaman içinde yavaş yavaş ilerler ve aralıklarla kendini gösterir. 

İç (internal) hemoroidler sarkma aşamalarına göre evrelendirilir:

  • Evre 1: Sarkma yok
  • Evre 2: Kendi kendine düzelen sarkma var
  • Evre 3: Hasta elle/parmakla basuru içeri itme ihtiyacı duyuyor
  • Evre 4: Basur her zaman dışarıda, elle itilse (ağrılı olabilir) de içeri gitmiyor 

İç basur kanaması genellikle parlak kırmızı renklidir. Tuvalet kağıdında fark edilebilir, klozete damlama görülebilir veya dışkının üzerinde kırmızı çizgilenme yapabilir. Her iç basur hastasında kanama görülmeyebilir, bu hastalarda sarkma/şişme temel yakınma olabilir. Makattan dışarı taşan/sarkan basurlar şiddetli kaşıntıya neden olabilir. Hastalar ayrıca sümüksü bir akıntı tarifleyebilir, dışkılama sonrası yeterli temizlenemediklerini hissedebilir veya bağırsak hareketleri esnasında dışkının makatta takıldığından yakınabilir. 

Dış Hemoroidler

Genellikle makat çevresinde mavi-mor renkli, ağrılı şişlikler olarak gelişen semptomatik dış hemoroidler sıklıkla aniden oluşur. Bazen de hastalar aşırı bir ıkınma sonrasında geliştiklerini ifade eder. Makat çevresindeki deri alttaki dokulara sıkı tutunur. Bu alanda gelişen bir pıhtı neticesinde basınç artar ve sıklıkla şiddetli ağrı eşlik eder. Ağrı sabit olup çok şiddetli bir hal alabilir. Tromboze dış basurun basıncı üzerini kaplayan deride açılmaya neden olabilir ve pıhtılaşmış kan buradan dışarı sızabilir. Pıhtılaşmamış dış basurlarda hastalar aralıklı şişme, baskı ve rahatsızlık hissinden yakınabilir.

Makatta deri katlantıları (skin tag)

Hastalar sıklıkla anüs (makat) çevresinde ellerine takılan ağrısız yumuşak doku parçalarından yakınırlar. Bunlar eski bir dış hemoroidin kalıntıları olabilir. Bazen de öncesinde bir neden olmaksızın görülebilirler. Zaman zaman tuvalet ihtiyacı sonrasında temizleme güçlüğü nedeniyle hastaları rahatsız edebilirler. Deneyimli bir hekimin dikkatli muayenesi ile tanı konulduktan sonra ek tedavi genellikle gerekmez. Büyük boyutlu olanlarda ve hastanın günlük hayatını etkiliyor ise cerrahi olarak çıkarılabilirler.

Muayene

Tüm makat (anüs) bölgesi yakınmalarında ayrıntılı bir tıbbi öykü sonrasında makat muayenesi yapılmalıdır. Öncelikle makat (anüs) ve etrafındaki deri değerlendirilir. Ardından makattan parmakla rektum (kalın bağırsağın son bölümü) iç yüzeyi değerlendirilir. Sonrasında da anüsten ince (parmak genişliğinde) ışıklı bir cihaz yerleştirilerek hemoroid yapıları değerlendirilir (anoskopi). Tıbbi öykü ve muayene bulgularınız birlikte değerlendirilerek kalın bağırsağın üst bölümlerinin incelenmesi (polip, kanser vb kanama nedenleri) için ek bir inceleme ayrıca istenebilir. Kalın bağırsağın son 30-40 cm bölümü için sigmoidoskopi, tamamı için kolonoskopi yapılabilir. 

Hemoroid krizi nedir?

Özellikle dış hemoroidlerde gelişen kan pıhtısı neticesinde ağrılı ani bir şişme ve sarkma meydana gelir ve hasta tuvalete çıkmakta zorlanabilir. Bu şişlik makatın belli bir bölümünü veya çepeçevre tamamını kaplayabilir. Klasik olarak ilk birkaç gün çok ağrılı seyreden bu tablo ameliyat gerektirebilir.

İlaçlarla tedavi edilebilir mi?

Ilık suya oturmak veya ayakta duş almak özellikle yakınmaların yoğun olduğu dönemlerde çok rahatlatıcıdır. Kanama bulgularının kontrol altına alınmasında veya yakınmaların rahatlatılmasında belli oranda fayda gösteren ilaçlar mevcuttur. Ayrıca makat bölgesine sürülerek kullanılan çeşitli kremler bulunmaktadır.

Ağrısız ameliyat mümkün mü?

Yakınmalara sebep olan erken evre hemoroidler cerrahi dışı yöntemlerle tedavi edilebilir. Her ne kadar bu yöntemler muayene şartlarında uygulanabilirse de ameliyathane koşullarında hastanın ve hekimin ideal şartlar sağlandıktan sonra yeterli ışıklandırma ve teçhizat ile uygulanmalarında fayda vardır.  Bu yöntemlerin temelinde basuru besleyen damarın kapatılması ve toplardamar ağının açık kalarak içeriğindeki kanın boşalmasının sağlanması yatar.  Hemoroidin oluşum mekanizması sarkmadan kaynaklandığı için anal kanaldan dışarı sarkan yapılar boyutlarına ve evrelerine göre ağrısız yöntemlerle (THD, Longo vs) normal pozisyonlarına geri getirilerek sabitlenirler.

Açık ameliyat ne zaman uygulanır?

Hemoroid ameliyatı hastalıklı hemoroid dokusunun cerrahi yöntemle çıkarılmasıdır ve genellikle son evrede tercih edilmektedir. Makatın dış bölümü ağrıya hassas deri ile kaplı olduğundan diğer tedavi yöntemlerine göre ağrı daha sık gözlenir. Ayrıca, kesi yerinin iyileşmesi sonrası nadir de olsa darlıklar gelişebilir. Deri koruyucu teknikle yapılan açık ameliyatlarda ağrı miktarı ve darlık riski azalmaktadır.

“5 Dakikada” ameliyat biter mi?

Bütün girişimsel tedavilerin başarısı iyi bir değerlendirme, hastanın anatomik yapısına hakim olma ve saptanan soruna en uygun yöntemin seçilmesi ile mümkündür. Basur ameliyatları genellikle uzun sürmezler. Ancak, hastanın etkin ve sorunsuz tedavisi için gereken zamanı uygun koşullarda ayırmak gereklidir.

Korunmak mümkün mü?

Lifli gıdalardan (özellikle yeşil sebzeler) zengin beslenme ve yeterli miktarda (günde 8-10 bardak) su alımı ile hemoroid yakınmalarının gelişmesi veya ilerlemesi engellenebilir. Amaç hem sert hem de ishal şeklinde dışkılamanın engellenmesi, yeterli kıvamda ve zorlanmadan rahatça tuvalete çıkılmasıdır.